Mersin neden güç birliği oluşturamıyor? (TÜDAŞ’ın trajik öyküsü -1-)

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Önceki makalede genç Cumhuriyet ile aynı döneme denk gelen ve genç Mersin’in önemli hedeflerle kurulan çok ortaklı şirketlerinin hüsranla sonuçlanan öykülerine değinmeye çalışmıştım.

1929 krizi ve ardından gelen ikinci dünya savaşı gibi dış faktörlerin de etkisiyle tüm dünyada şirketlerin varoluş mücadelesi verdiği o yıllardan farklı olarak, 1965-75 arası deyim yerindeyse altın çağı ve o yükseliş döneminde yeniden çok ortaklı şirketler deneyimi var Mersin’in..

Sadece Türkiye değil, Doğu Akdeniz’in en büyük limanı faaliyete geçmiş, ikili anlaşmalar sayesinde Sovyetler’e başlayan narenciye ihracatı sayesinde tarımsal üretimde çağ atlamış bir kente duyulan kötü izleriyle geçmişte kalan çok ortaklı yatırım şirketleri arayışlarını yeniden canlandırdı..

Bunda dönemin Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi iktidarının ve dış ticarete dayalı büyüme stratejisini uygulamaya koyan bürokrasinin tepesindeki önemli isim Turgut Özal’ın oynadığı rol yadsınamaz.. (Özal’ın 24 Ocak 1980 kararlarıyla başlayan ve ülkenin dönüşümüne yol açan dönemi bilinir de ilk dönemi pek konuşulmaz.)

Özal ilk DPT başkanlığı yaptığı (1967-1971) dönemde ülkenin sanayileşmesine yönelik çalışmalar yanında yaş meyve sebze üretim ve ihracatını teşvik için üretici-sanayici-ihracatçı gibi aktörlerin yer alacağı çok ortaklı halka açık şirketler kurulmasına deyim yerindeyse öncülük etti..

Bursa’da BUSTAŞ, Adana’da Çukonam ile birlikte 1969 yılında Mersin’de TÜDAŞ’ın (TÜDAŞ açılımı Tarım Ürünlerini Değerlendirme Anonim Şirketi) kurulması bu öncülük ve devlet eliyle alabildiğine verilen teşvikler sonucudur..

30 Eylül 1968 günü Mersin’e gelen Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı Özal, Mersin Ticaret ve Sanayi Odasında yapılan ve üretici, ihracatçılar yanında daire müdürlerinin de katıldığı toplantıda “tarım ürünlerinin değerlendirilmesi, yaş sebze meyve alanında faaliyet gösteren müstahsil gelirlerinin arttırılması amacıyla yapılacakları” anlatır..

Yapılacakları anlatırken kurulacak çok ortaklı şirketin önemine değinir ve hükümet eliyle bu türden bir oluşuma verecekleri destekleri sıralar..

Bununla da kalmaz..

Toplantının hemen ardından önerdiği şirketin bir an önce hayata geçirilmesi için DPT’den iki üst düzey yetkiliyi, İktisadi Planlama Dairesi Tarım Grubu Başkanı Kaya Mutlu ile Teşvik Uygulama Daire Müşaviri Naki Üner’i görevlendirir.

Kendisi de Mersin’li olan Mutlu (ki kısa süre sonra DPT’den ayrılacak ve 1974′ te adaylığını koyduğu Mersin Belediye Başkanlık seçimini kazanıp 1980 darbesine kadar Başkanlık görevini sürdürecektir) ve Üner başlangıçta DPT’nin %70 ortaklığıyla kurulması planlanan şirketin hazırlık çalışmalarını bir an önce tamamlamak üzere Mersin’e gelip deyim yerindeyse karargah kurarlar..

1968 Kasım ayı ortaları…

Mersin’deki yerel gazetelerde, kurulacak şirkete ortak olmak isteyenleri davet eden ilanlar yer almaya başlar..

İlan metninde “Ürünlerin gerçek değeri üzerinden satın alacak, ambalajlayacak, modern tesislerde işleyip iç ve dış piyasalara yüksek fiyatla satacak” ve“kıymetli ve tecrübeli idareciler vasıtasıyla yönetilecek” bir şirketin kuruluş müjdesi veriliyor, “ortak olmak isteyenlerin beheri bin lira olarak belirlenen hisse senetlerinden, diledikleri miktarda satın alabilecekleri” duyurulur..

Bu amaçla Ziraat Bankası Mersin Şubesinde 3065 nolu hesap açılmıştır bile.

Ortak olmak isteyenler gerekli her türlü bilgiyi Gümrük meydanındaki ofisine başvurmaları halinde Reşat Karamehmet’ten alabileceklerdir. (Reşat Karamehmet’in yazıhanesi sahibi olduğu Kamer sineması ile aynı binada idi a.a.)

İlana göre şirketten hisse senedi almak isteyenlere miktar sınırlaması getirilmemiştir..

Herkes dilediği kadar hisseye talip olabilecektir..

Tek şart, taahhüt ettiği miktarın %25’ini 15 kasım 1968 akşamına kadar Ziraat Bankasında açılan hesaba yatırmasıdır..

Öncülük eden isimlerin etkisiyle biner liralık 3550 hisseler birkaç gün içinde adeta kapışılır..

Şirket Uray Caddesi 39. sokakta kiralanan bir ofiste 1969’da faaliyete geçer..

TÜDAŞ’ın bu heyecanlı kuruluş sürecinden sonra başına gelenleri anlatacağım ama bir sonraki bölümde…

Yazarımızın diğer yazıları:

• Mersin’ in çok ortaklı şirketler sınavı (Başarılardan hezimete 1930’lar)
• Mersin yatırım anlamında neden güç birliği oluşturamıyor?
• Çin’e borçlanmanın bedeli, Karadağ’ın başına gelenler..
• Yeni dünya düzeni ve Çin..
• Pandemi ve Çip Kıtlığı…
• Mersin Metro ihalesi tamam gibi, finansman bulunursa!..